İşi biten uydular nereye gider?

Konuyla birazcık alakanız varsa, dünya yörüngesinde bulunan işlevini tamamlamış iletişim, uzaktan algılama, GPS gibi uyduların yörüngede adeta bir metal çöplük oluşturduğunu duymuşsunuzdur. Bunlar birbiriyle çarpıştığında veya meteorların bunlara çarpması sonucu dağılabiliyor ve parçaları dünya yörüngesinde işlevini sürdüren diğer uzay araçlarına çarpma riski taşıyor. Hatta bununla ilgili enfes bir film var, mutlaka izlemenizi tavsiye ederim: Gravity (Yerçekimi).

Son yıllarda bilim adamları bu çöplüğü azaltmak için bir takım çözüm yolları üretmeye başladılar bile. Bunun tam olarak nasıl olduğunu bilmiyor ve merak ediyordum. Atlas dergisi'nin Mayıs ayı sayısında bu konuda bir makale yayınladığını görünce heyecanla okudum ve bu bilgiyi sizinle de paylaşmaya karar verdim:

Her uzay aracının bir ömrü vardır. Kimi birkaç yıl, kimi iletişim uydularının en az 10 yıl, Voyager gibi gezegenlerarası yolculuk yapan uzay aracı tam 41 yıldır çalışmaya devam ediyor. Genel olarak uydunun enerji kaynağı veya yakıtı bittiğinde görevini tamamlamış olur. Bu yakıt gerekli zamanlarda yörünge düzeltmeleri yapmak için manevralarda kullanılır. Metalik çöp sayısını kontrol altına almak yeni uzay misyonlarının çöplerle uzayda çarpışmasını engellemek için, her uzay misyonu görev tamamlandıktan sonra ölümünün nasıl olacağına dair bir planla birlikte uzaya fırlatılıyor. Elbette planı gerçekleştirmek için en sonda belli bir miktarda yakıt rezerve edilerek. 

Özellikle dünyaya yakın olan LEO (Low earth orbit) uyduları genel olarak sadece birkaç yüz km yukarımızda bulunurlar. Tam sınırları 160 km ile 2000 km arasıdır. Bu uydulara örnek olarak Uluslararası Uzay İstasyonu, casus uydular ve uzaktan algılama uydularını sayabiliriz. Bunlar, Dünya'ya çok yakın olduklarından, yaşam süreleri bitince kontrollü olarak Dünya'ya geri düşürülürler. Tabii düşürüldükleri yer herhangi bir yer değil. Büyük Okyanus'un ortasında, karaya 2400 km uzaklıklıktaki, resmi adıyla, Uydu Mezarlığı'na düşürülürler. 

Dünya merkezinden 35 bin 786 km yukarıda, dünya ile eş zamanlı dönen, iletişim ve meteoroloji gibi uyduların konumlandığı bir yörünge daha vardır. Bu yörüngede bulunan uydular, görev süreleri bitince çok uzak olduklarından Dünya'ya düşürülmez, onun yerine yaklaşık 300 km daha yukarıdaki Mezarlık Yörünge'ye çıkarılır. 2002'den bu yana, ABD'nin aldığı kararla, herhangi bir uydunun iletişim lisansı alabilmesi için uydunun görevi sonunda mezarlık yörüngesine çıkarılma planının hazır olması gerekiyor.

Kaynak: Atlas Dergisi - Mayıs 2018